Temizlik işleri Çamaşır yıkama

Doğanın Mucizesi Kül!
Odunun yanması ile oluşan kül, ciddi bir temizlik malzemesidir. Geleneksel olarak eskiden köylüler sabunlarını yağ ile küllü suyun belirli bir ısıda karıştırılması ile elde ederlerdi. Küllü su yüzyıllarca temel temizlik malzemesi olarak kullanıldı. Halen de kullanılıyor.

Kül doğrudan kuru olarak ovma yolu ile temizliğe yardımcı olduğu gibi, su ile birlikte küllü su olarak da etkin biçimde temizlikte kullanılabilir.

Çamaşır yıkamak için yunak yerine4 kazan yanında yarım teneke de kül götürülür. Kazana su katıldıktan sonra ısıtılan su kevki5 yardımı ile tenekenin içindeki külün üzerine dökülür. Tenekedeki kül ve su iyice karıştırılır. Bu arada külün içerisindeki kömür ve benzeri unsurlar suyun yüzeyine çıkar. Bunlar temizlendikten sonra sadece kül kalır. Bu arada kül çökertmesi yapılır (KK. 4). “Yıkanacak çamaşırın az veya çokluğuna göre münasip miktar kül bir kap içerisinde sıcak suya bırakılır bir saat kadar bekletilir buna kül çökertme denir.” (Atlay, 1990: 23-24). Kül çökertildiği zaman su ayna gibi tertemiz bir hâl alır. Küllü suyun hazır olduğu, kazandaki suyun deterjanlı su gibi kaygan hâle gelmesinden anlaşılır (KK. 4). Tenekedeki külün yüzeyindeki su, kevki ile kazanın içerisine aktarılır. Kazandaki su bittikçe bu dönüşüm devam ettirilir. Küllü su, çamaşıra döküldükten sonra sabunla ovulur. Daha sonra kıyafet yunak taşında tokuçla iyice dövülür. Son olarak çamaşır, duru suda yıkanarak temiz hâle getirilir. Çamaşır yıkandıktan sonra kalan kül ile kazan yıkanır arta kalan kül, insanların geçeceği yerlerden uzak bir yere dökülür (KK. 4). Bulaşık yıkama Deterjanının henüz yaygınlaşmadığı dönemlerde evdeki kaplar, küllü su ile yıkanmaktaydı. Küllü su hem kaplardaki kiri temizlemekte hem de kapların dışının kararmasını önlemekteydi. “Isıtılan bulaşık suyuna bir parça kül atılır onunla bulaşık ovularak yıkanır [dı].” (Atlay, 1990: 23-24). Külün yağ çözücülük özelliğine sahip olduğu Yörükler tarafından bilinmektedir. Kül, özellikle ilk dönemlerde yağlı kapların yıkanması sırasında çok aranan unsurlardan olmuştur. Bakır kaplar da kül ile ovularak temizlendiği zaman parlaklığı bir kat daha artmaktadır (KK. 2). Günümüzde de sararan cam bardaklar küllü suda bir gün bekletilip yıkandıktan sonra ilk günkü parlak halini almaktadır (KK.

 Saç yıkama

Saçı bitlenen çocuklar küllü su ile banyo yaptırılır. Küllü su, saçlardaki bitleri öldürdüğü gibi kepeklenmeyi önlemekte ve ayrıca saçları yumuşatmaktadır. Küllü su ile yıkanan saçlar çok yumuşak olup parlak bir yapıya da sahip olmaktadır (KK. 3). Bu kül, meşe külünden olmalıdır.

Halk sağlığı Kül

, her ne kadar ilk dönemlerde evlerdeki kıyafetlerin ve kapların temizlenmesi için kullanılmışsa da halkın geliştirdiği sağlık uygulamalarında karşımıza çıkmaktadır. Bünyesinde ateşin koruyucu ruhunu barındırdığına inanılması bunda etkili olmuştur. Külün halk hekimliğindeki kullanım alanı oldukça geniştir. Psikolojik hastalıklardan iç ve deri hastalıklarına kadar birçok alanda kullanımı söz konusudur. “Gelen hasta cilt hastalıkları için gelmişse kül suda bekletildikten sonra cilde pamukla sürülür. Hasta iç hastalıkları için gelmişse kül suda bekletilir; süzüldükten sonra suyu içilir. Hasta korku için gelmişse kül bir kova su içerisine konularak duş alınır.” (Ateş, 2015: 149). Mersin-Silifke Yörüklerinde, doğal antibiyotikler arasında değerlendirilen kül, halk sağlığında en çok faydalanılan unsurlardandır. Bir kişinin vücudunda yaralanma olması 4 Yunak yeri: Çamaşır yıkanan yer. 5 Kevki: Su kabağından yapılan maşraba. 38 durumunda yaralanmanın meydana geldiği kısma, yaranın büyüklüğüne göre kül basılır. Kül hem kanamayı durdurmakta hem yarayı yakarak mikrop kapmasını önlemekte hem de yaranın hızlı bir şekilde kabuk tutmasını sağlamaktadır (KK. 1). Külün, yaraların tedavisinde kullanımıyla ilgili bir pratiğe Dede Korkut Kitabı'nda tesadüf etmekteyiz. Salur Kazan'ın İvi Yağmalandığı Boy'da; Karaçuk Çoban, Şökli Melik'in askerleriyle mücadele ederken yaralanır. Daha sonra kâfirlerin askerlerinin leşini yığarak tepe yapar ve çakmakla leşleri yakar. Üzerindeki kepeneğini kurumsı ederek yarasına basar (Ergin 1994: 99). XV. yüzyılda yazıya geçirildiği düşünülen Dede Korkut Kitabı'ndaki bu uygulama, Mersin-Silifke Yörükleri arasında hâlen uygulama alanı bulmaktadır. Yakılan nesnelerden elde edilen kurumların yara tedavisinde kullanılmasını halk baytarlığında da görmekteyiz. Mersin’de, yaralanan hayvanlar için yün yakılarak kül elde edilir. Bu kül, don yağıyla karıştırılarak elde edilen merhem hayvanın yarasına sarılır (Sever, 2001: 168). Mikrop kırıcılık özelliğinden ötürü, yaralı kısımların mikrop kapmaması için bu kısımların temizlenmesi sırasında küllü sudan faydalanılmaktadır. “…Mersin’de meşe gibi sağlam ağaçların yakılmasıyla elde edilen kül, bir kaptaki sıcak suyla karıştırılır. Kül, suyun dibine çöktüğünde alınan su, yaraların temizlenmesinde kullanılır.” (Sever, 2001: 159). Enfeksiyon ve mantar hastalıklarına bağlı olarak insan vücudunda meydana gelen temrenin çeşitli türleri vardır. Temre hastalığı için tercih edilen alternatif tıp yöntemlerinden birisi de küldür. Yörede, termiye (temre) için ocaktaki kül, üç Kulfü bir Elham okunarak alınır ve kızarıkların olduğu bölgeye sürülüp ovulur. Kızarık kısmın üç gün içinde iyileşeceğine inanılır. Eğer temre bu uygulama şeklinde geçmezse bir sonraki sefer komşunun ocağındaki külden faydalanılır. Komşunun haberi olmadığı bir vakitte ocaktaki külden habersizce alınır ve temreli kısım ovulur (KK. 1). Ayak parmakları arasında oluşan kaşıntıya neden olan mantarlı kısımların tedavisi için de küllü sudan faydalanılmaktadır. Külü çökertilmiş su, leğene konularak ayaklar suyun içerisinde beş-on dakika bekletilmektedir. Bu uygulama yaklaşık bir hafta devam eder. Böylece mantar hastalığının kökünün kuruyacağına inanılır (KK. 2). Yazın havaların sıcak gitmesiyle birlikte deride oluşan isilikler de yine çökertilmiş küllü su ile tedavi edilmektedir. Küllü su ile banyo yapıldıktan sonra isilikler sönmektedir (KK. 2). Özellikle diş etlerinde veya dilde hastalıklar oluşması durumunda çökertilmiş küllü sudan faydalanılır. Küllü suyla kişi günde üç kez ağzını gargara yaparsa ve bunu yedi gün devam ettirirse ağız içerisindeki hastalıkların geçeceğine inanılır (KK.3). Bunun yanında sararan dişleri de beyazlatmanın en kolay yöntemlerinden biri dişleri külle silmektir. Küller, içerisinde belli oranda asit barındırdığı için dişler kolayca beyazlamaktadır.

ZİRAAT KÜL

Ziraat İnsanoğlunun ilkel tarımdan modern tarıma geçmesiyle birlikte yetiştirilen bitkileri çeşitli hastalık ve haşerelere karşı korumaya yönelik farklı yöntemler geliştirilmiştir. Yakılan nesnelerin külleri bu yöntemle geliştirilmiş alternatif ilaçlardandır. İnsanoğlu, ilkel tarımdan gelişmiş tarıma geçilmesiyle birlikte yetiştirilen bitkileri çeşitli hastalık ve haşerelere karşı korumaya yönelmiştir. Bu dönemde ilk önce alternatif ilaçlar geliştirilmiştir. Bu ilaçlardan birisi de yakılan nesnelerin külleridir. Mersin-Silifke’de külün ziraat alanında en yaygın kullanım yeri domateslerdir. Domateslere, gelişim döneminde “yaprak yanması” adı verilen bir tür mantar hastalığı musallat olur. Bu dönemde kükürdün içerisine bol miktarda kül ilave edilerek çiğli bir havada domates yaprağının üzerine serpilir (KK. 1). Böylece yaprak yanması engellenmeye çalışılır. Domateslerin gelişim sürecinde yapraklarına zarar veren haşerelere karşı mücadelede yine külden faydalanılmaktadır. Yaprak bitlerine karşı toz zehirler bol miktarda kül ile karıştırılarak yapraklar üzerinden uygulanmaktadır (KK.1). Bu sayede domateslere neredeyse zehir tatbik etmeden bir sezon tamamlanmaktadır. Yörede zeytin ağaçlarının en sevdiği vitaminlerini külden aldığı ifade edilmektedir. Odun külleri potasyum yönünden zengin olması bunda etkilidir. Bu nedenle ekmek yapılan ocaktaki küller genellikle zeytin ağacının dibine dökülür. Dibinde kül olan zeytin ağaçlarının daha gür, iştahlı ve verimli olduğu söylenmektedir (KK. 4). Orkide çiçeğine çok su verildiği zaman köklerinde mantar meydana gelip zamanla kökleri çürümeye başlar. Çiçeğe mantar olduğunun en iyi belirtisi yapraklarının sararmasıdır. Sararan yaprak ve köklerin üzerine kül serpildiği zaman yapraktaki mantarlı kısım hızlı bir şekilde düzelir (KK. 1). Yörede, ziraat alanında kullanılan küller, genellikle ekmek yapımı sırasında elde edilen küller olup ocaktan alınmış küller olmasına dikkat edilir. 

meşe külü bulunur.